Hàn và nhiệt là hai cương lĩnh dùng để biểu hiện tính chất của bệnh



1. Hàn chứng

Do cảm nhiễm hàn tà hoặc do dương hư hoặc do ăn uống quá nhiều thứ sống lạnh.

Biểu hiện lâm sàng: Sợ lạnh, thích âm, chân tay lạnh, miệng nhạt không khát, sắc mặt xanh tái, tiẻu nhiều và trong, đại tiện lỏng, phân không thối, lưỡi bệu, rêu bóng ướt, mạch trầm trì

2. Nhiệt chứng

Do cảm nhiễm nhiệt tà hoặc do dương thịnh hoặc ăn uống nhiều thức ăn cay nóng, hoăc dùng nhiều thuốc ôn nhiệt.

Biểu hiện lâm sàng: Sốt, thích mát, mặt đỏ, chân tay nóng, tiểu ít và sẫm, táo bón, rêu lưỡi vàng khô, mạch sác

3. Hàn nhiệt lẫn lộn

Trên người vừa có chứng hán vừa có chứng nhiệt.

Biểu hàn, lý nhiệt, biểu nhiệt, lý hàn hoặc đầu nóng, chân lạnh hoặc tạng này hàn, tạng kia nhiệt

4. Hàn nhiệt chân giả

Triệu chứng bệnh không đúng với tính chất thực của bệnh

- Chân hàn giả nhiệt

Bản chất bệnh tính hàn nhưng thể hiện ra ngoài lại là nhiệt, nguyên nhân do âm quá mạnh bức dương phải ra ngoài hoặc hàn cực sinh nhiệt

Ví dụ: người bệnh thích uống nước nóng, thích đắ chăn, ăn chất sống lanh, dễ tiêu chảy, nước tiểu trong, chân hàn nhưng người gầy da nóng, má đỏ môi khô, bứt rứt, có khi rêu lưỡi vàng, mạch hoạt sác (giả nhiệt)

Thường gặp ở bệnh nhân cơ thể suy nhược hoặc bẩm thụ dương hư

- Chân nhiệt giả hàn:

Thực chất bệnh là nhiệt nhưng biểu hiện lâm sáng có những triệu chứng thuộc hàn

Ví dụ: Bệnh nhân sốt cao, khát nước, tiểu vàng, táo bón, mạch trầm sác (thực nhiệt) nhưng chân tay lạnh, rét run (giả hàn). Thường gặpp ở bệnh nhân sốt nhiễm khuẩn. Đây là tình trạng "nhiệt cực sinh hàn" nhiệt quyết